Tuổi vị thành niên là ở sau tuổi thiếu nhi và trước tuổi trưởng thành. Đây là giai đoạn chuyển tiếp nhưng là một giai đoạn khác biệt và quan trọng trong cuộc sống con người… Chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên là thực sự quan trọng!
Các giai đoạn tuổi vị thành niên
Vị thành niên là những em kể cả trai và gái độ tuổi từ 10 đến 19 tuổi. Là độ tuổi sắp sửa thành người lớn nên có rất nhiều sự thay đổi. Từ tâm sinh lý cho đến cách suy nghĩ và nhận thức về cuộc sống xung quanh.
Lớp tuổi vị thành niên này được chia ra ba nhóm: Từ 10 đến 13 tuổi là nhóm vị thành niên sớm. Từ 14 đến 16 tuổi là nhóm vị thành niên giữa. Từ 17 đến 19 tuổi là nhóm vị thành niên muộn. Sở dĩ người ta chia ra như vậy là dựa vào sự phát triển cơ thể. Cũng như thay đổi tâm sinh lý để việc chăm sóc sức khỏe vị thành niên được phù hợp với từng đối tượng. Tuy nhiên sự phân chia này chỉ mang tính chất tương đối.
Với bé gái
Bắt đầu từ 8 – 13 tuổi, trung bình 15 tuổi, hoàn tất 13 – 18 tuổi. Độ tuổi mà cơ thể có rất nhiều sự thay đổi. Việc chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên cho bé gái là rất quan trọng.
Về phát triển cơ thể:
Với các em gái bộc lộ đầu tiên là ở ngực. Từ núm vú nhỏ đã nhô lên rõ hơn và hình thành quầng vú và bầu vú. Có thể một bên to hơn bên còn lại là hiện tượng rất bình thường. Vú sẽ phát triển đầy đủ sau 18 tháng.
Đồng thời với sự phát triển của ngực là sự phát triển xương chậu. Khung xương chậu nữ tròn hơn và rộng hơn so với khung chậu của nam. Phục vụ cho trọng trách sinh sản của phụ nữ. Xương đùi, các mô mỡ hình thành các đường cong duyên dáng của thiếu nữ. Buồng trứng bắt đầu hoạt động đánh dấu bằng hiện tượng kinh nguyệt…
Thay đổi sinh lý:
Thông thường hàng tháng 1 nang noãn phát triển đến trưởng thành. Và sau 2 tuần nang vỡ (phóng noãn), phần vỏ nang phát triển thành hoàng thể. Nang noãn tiết oestrogen, hoàng thể tiết progesterone. Trong khoảng 1 năm đầu vòng kinh thường không có phóng noãn nên kinh nguyệt không đều, thời gian hành kinh cũng thay đổi.
Với bé trai
+ Ở bé trai xuất hiện từ: 10-15 tuổi. Trẻ sẽ “vỡ tiếng”, có ria mép xuất hiện lúc đầu mọc ở góc môi rồi lan ra khắp môi trên. Sau đó đến phần trên của má, và vùng môi dưới, dưới cằm. Số lượng lông ở mặt nhiều hoặc ít do di truyền.
+ Tinh hoàn to lên và hoạt động để sinh ra chất nội tiết sinh dục nam và tinh trùng.
+ Về hoạt động ngoại tiết: Tinh bào được sản xuất từ ống sinh tinh trở thành tiền tinh trùng. Qua mào tinh thành tinh trùng trưởng thành. Tinh trùng được tập kết tại túi tinh.
+ Hoạt động nội tiết: Tinh hoàn tiết testosterone. Túi tinh và tuyến tiền liệt sản xuất phần lỏng của tinh tương. Biểu hiện xuất tinh, những lần đầu là mộng tinh (xuất tinh khi ngủ). Tinh trùng được sản xuất liên tục.
Những thay đổi về tâm lý
Với những đặc điểm sinh lý riêng biệt, trẻ muốn khẳng định mình nên dễ thay đổi tính cách, hành vi ứng xử được thể hiện như sau:
Tính độc lập:
Bắt đầu có xu hướng tách ra, ít phụ thuộc vào cha mẹ. Chuyển từ sinh hoạt gia đình sang sinh hoạt bạn bè, tín ngưỡng để đạt được sự độc lập. Đôi khi chống đối lại bố mẹ, vì vậy các bậc phụ huynh cần quan tâm uốn nắn. Nhưng phải kiên trì, mềm dẻo, linh hoạt để tránh chạm tự ái đến tổn thương tinh thần.
Về nhân cách:
Cố gắng khẳng định mình như một người lớn vì vậy có những hành vi bắt chước người lớn. Trẻ chưa nhận thức được đó là hành vi đúng hay sai. Chưa biết được hậu quả khi mà chúng thực hiện hành động đó. Đơn giản chúng chỉ nghĩ mình là người lớn rồi mình có thể làm giống họ.
Về tình cảm:
Xuất hiện tình yêu bạn bè, khó phân biệt đâu là tình yêu, đâu là bạn bè. Cái độ tuổi dễ mơ mộng, khi đổ vỡ niềm tin dễ chán nản. Chúng học cách biểu lộ tình cảm và điều khiển cảm xúc. Phát triển khả năng yêu và được yêu, tỏ thái độ thân mật trong quan hệ với người khác.
Tính tích hợp:
Những thông tin thu thập được từ cha mẹ, nhà trường, xã hội, bạn bè, người trung gian… Hay các hoạt động văn hóa là cơ sở để tạo ra giá trị của bản thân tạo niềm tự tin và cách ứng xử.
Về trí tuệ:
Vị thành niên thường thích lập luận, suy diễn nhìn sự vật theo quan điểm lý tưởng hóa. Giai đoạn phát triển đặc biệt này chịu ảnh hưởng rất mạnh mẽ của các điều kiện bên ngoài. Văn hóa, giáo dục, kinh tế, gia đình và xã hội… Đồng thời cũng là giai đoạn gây nhiều lo ngại cho các bậc cha mẹ và cho cộng đồng.
Tuổi vị thành niên ở mỗi nền văn hóa có những đặc điểm riêng. Nhưng nói chung còn bộc lộ tính phụ thuộc, sự khủng hoảng về nhân cách. Và hoang mang về tâm lý mà như nhiều người đã nhận xét. Bởi các em đang muốn khám phá chính mình. Tuy trưởng thành về mặt cơ thể nhưng vị thành niên vẫn cần phải được giúp đỡ. Cần được quan tâm và giáo dục của nhà trường, gia đình để hình thành nhân cách phát triển đúng hướng.
Tư vấn cho trẻ vị thành niên về giới tính.
Hậu quả về hành vi tình dục sớm
Do sự phát triển cơ thể chưa hoàn chỉnh, vì vậy hành vi tình dục ở độ tuổi vị thành niên thường không kiểm soát. Hoặc trẻ chưa được giáo dục sinh sản và thường dẫn đến thai nghén ngoài ý muốn. mang thai ở giai đoạn này sẽ có rất nhiều những hệ lụy nghiêm trọng. Nạo phá thai, sẩy thai, sinh thiếu cân, đẻ non, thai nhỏ, mẹ tử vong… Đặc biệt rất có hại cho cơ thể của bé gái bởi chưa phát triển đầy đủ cả về cơ thể lẫn tâm lí. Đây thực sự là những gánh nặng cho bản thân, gia đình và xã hội.
Quan hệ tình dục không an toàn có nguy cơ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Đây đang là nỗi lo ngại của cộng đồng.
Hậu quả về kinh tế, xã hội với vấn đề thai sản và sinh đẻ ở tuổi vị thành niên bao gồm:
Hạn chế khả năng học tập hoặc bỏ học dở dang. Dẫn đến giảm cơ hội tìm được việc làm tốt hoặc từ bỏ quyền làm mẹ. Có khi giết đứa trẻ mới sinh hoặc bi quan tự sát, làm gái mại dâm… Điều kiện kinh tế khó khăn sẽ ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của cả mẹ và con.
Nhà nước sẽ phải chi trả các khoản trợ cấp để nuôi mẹ con tuổi vị thành niên. Mang gánh nặng cho gia đình, xã hội. Hơn nữa nếu không được chăm sóc đúng cách và đầy đủ. Cơ thể của trẻ sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều.
Các bậc phụ huynh cần làm gì để giáo dục trẻ?
Cần có sự kết hợp chặt chẽ với nhà trường để quản lí và dạy bảo con em. Phải dạy cho các em những kiến thức về tình dục. Các kỹ năng cụ thể như cách từ chối tình dục, cách giữ gìn thân thể, cách thoát hiểm… Tùy theo lứa tuổi mà có phương thức, nội dung phù hợp.
Tại nhà bố mẹ nên dành thời gian trò chuyện tâm sự, giữa mẹ với con gái, bố với con trai. Đây chính là chìa khóa giúp con biết cách tự vệ, giữ gìn bản thân ở mọi hoàn cảnh. Khi người khác có cái nhìn khiếm nhã, có động tác đụng chạm, người lạ rủ đi chơi, dụ dỗ cho ăn uống, cho quà… Vấn đề mấu chốt là trang bị cho con gái lứa tuổi vị thành niên kỹ năng sống. Và biết cách từ chối trước những đòi hỏi hoặc dụ dỗ từ bạn tình. Những cách ứng xử hợp lý trong mọi tình huống để giúp con tránh được những nguy cơ có thể đến với chúng.
Ở trường học nên tổ chức vào giờ ngoại khóa, sinh hoạt chủ đề, phòng tư vấn… Và tùy nội dung có thể nam, nữ học riêng. Thường xuyên quan tâm chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên góp phần xây dựng xã hội phát triển lành mạnh hơn.
Nguồn: Sức khỏe đời sống
